STOP płaskoSTOPiu! Diagnostyka płaskostopia.
Dlaczego właściwa diagnostyka stóp jest ważna we wczesnym wykrywaniu płaskostopia?
Na to pytanie odpowiada nasz fizjoterapeuta, ortopodolog – Amanda Kostro
Stopa jako fundament narządu ruchu, czyli wszystko zaczyna się od podłoża.
Stopa ludzka należy do statyczno-dynamicznych części narządu ruchu. Pozwala to pełnić jej zarazem funkcję podporową – polegającą na utrzymaniu równowagi ciała w przestrzeni, jak i dynamiczną umożliwiającą poruszanie się przy użyciu mechanizmu napędowego. Na jej wydolność i funkcjonalność wpływa wiele czynników, do których należą przede wszystkim: sposób odżywiania oraz stan tkanki kostnej i sprawność mięśniowo-więzadłowa narządu ruchu. Prowadzą one do prawidłowego ukształtowania sklepienia podłużnego i poprzecznego stopy. Sklepienia te mają za zadanie amortyzować wstrząsy wywołane podczas lokomocji, chroniąc ośrodkowy układ nerwowy oraz narządy wewnętrzne od przenoszących się w wyższe piętra organizmu mikrowstrząsów, Duże znaczenie mają również obciążenia, jakim stopa jest poddawana podczas codziennej aktywności, gdzie istotne znaczenie odgrywa specyfika, czas trwania oraz natężenie wykonywanego ruchu.
Stopa jako pierwszy element narządu ruchu w trakcie chodu kontaktuje się z podłożem, dlatego aby zmniejszyć jednostkowy nacisk całego ciężaru ciała musi dostosować się do nierówności podłoża co pozwoli na zaabsorbować podczas fazy obciążenia mikrowstrząsów na poszczególnych segmentach kończyny dolnej tj. kolanie, biodrze, a także miednicy czy kręgosłupie.
Fakt ten czyni stopę ludzką szczególnie narażoną na czynniki środowiska. Obecnie cywilizacja nie umożliwia nam lokomocji po naturalnym, elastycznym podłożu, do którego należy np. łąka, plaża, czy poszycie leśne. Podłoża naturalne są ważne w prawidłowym rozwoju stopy zwłaszcza u dzieci, bowiem wpływają korzystnie na kształtowanie się wysklepienia. Niestety warunki życia codziennego zmuszają współczesnego człowieka do poruszania się po powierzchniach utwardzonych, takich jak asfalt, chodnik czy wylewka betonowa, co przyczynia się do sumowania mikrowstrząsów i powstawania tzw. mikrokurazów, które prowadzą do przeciążenia stóp. Jednak na samej stopie problem się nie kończy. Częste przeciążenia powodują niewydolność mięśni i więzadeł, co sprzyja obniżaniu sie łuków stopy, a w konsekwencji powstawaniu płaskostopia. Ten stan powoduje zaburzenia w równowadze statycznej i dynamicznej mięśni oraz stawów, a z czasem doprowadza do zmian zwyrodnieniowych w obrębie kręgosłupa czy stawów kończyny dolnej.
Płaskostopie – czy to tylko wada, a może fizjologia? Od kiedy stwierdzić że jest to problem?
Sklepienie podłużne stopy tworzy pięciu łuków podłużnych – trzy łuki przyśrodkowe i dwa łuki boczne. Natomiast sklepienie poprzeczne zbudowane jest z dwóch łuków poprzecznych: całkowitego – przedniego przechodzącego przez pięć kości śródstopia oraz niepełnego – tylnego zlokalizowanego w obrębie trzech kości klinowatych i kość sześciennej. Płaskostopie (łac. pes planus) w najprostszej definicji jest to obniżenie lub brak łuku podłużnego stopy, a w niektórych przypadkach również i łuku poprzecznego stopy. Płaskostopie może być wadą postawy, ale również i jednym z etapów kształtowania postawy dziecka. Jako stan fizjologiczny występuje w okresie rozwoju człowieka u nowonarodzonych dzieci. Nie widać u nich jeszcze łuków stopy, bowiem występująca na stronie podeszwowej tkanka tłuszczowa zanika dopiero w wieku około 2 lat, a w jej miejsce pojawia się łuk podłużny przyśrodkowy. W okresie tym dziecko zaczyna stopniowo obciążać kończyny dolne przyjmując pozycję dwunożną i stawiać pierwsze kroki. Od tego momentu rozpoczyna się okres kształtowanie funkcji chodu, a trwa on do ok. 6-7 lat, gdzie wzorzec chodu zbliżony jest do wzorca chodu osoby dorosłej. Początkowo w nauce lokomocji dziecko stawia całą stopę na podłożu, a w miarę rozwoju kształtuje prawidłowe przetaczanie stopy z pięty na palce. U prawidłowo rozwijającego się dziecka w wieku 4-5 lat, na odbitce stopy zauważalne jest wydrążenie przyśrodkowej części. Ponadto w tym okresie dziecko przejawia silną potrzebę ruchu i uczy się opanowywać czynności takie jak bieganie, skakanie czy utrzymywanie równowagi. Wówczas stopa poddawana jest coraz większej stymulacji sensomotorycznej, a kształtujące się łuki odpowiednim obciążeniom tak, by zakończyć proces ich kształtowania.
Najczęstsze przyczyny powstawania wady
Jak donoszą badania, największe zagrożenia dla postawy występują w okresach najszybszego wzrostu, czyli w wieku ok. 6-7 lat, kiedy to dziecko zmienia tryb życia z przedszkolnego na szkolny, a większość czasu zaczyna spędzać w ławkach. W okresie tym obserwuje się obniżenie poziomu aktywności fizycznej – dziecko które do tej pory odczuwało silną potrzebę ruchu ograniczone jest do dłuższego przebywania w pozycji siedzącej, co znacząco wpływa na upośledzenie kształtujących się elementów układu ruchu – mięśni, ścięgien, więzadeł oraz kości. Ponadto zauważa się również wzrastający odsetek dzieci z nadwagą i otyłością. Podwyższona masa ciała jest kolejną obok nieprawidłowego podłoża przyczyną występowania płaskostopia. Ponadto obniżenia się łuków podłużnych stopy obserwuje się również u dzieci, które w wieku szkolnym zaczynają z większą częstotliwością eksploatować narząd ruchu podczas treningów np. piłki nożnej czy biegów. Za inną z przyczyn predysponujących do stopy płaskiej podaje się nieprawidłowości w proporcjach kolagenu w zespole łagodnej hipermobilności stawów.
Kolagen odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie ścięgien mięśni, a jego niewystarczające ilości skutkują niewydolnością mięśni i osłabieniem w utrzymywaniu sklepienia podłużnego i poprzecznego stopy. Dodatkowo badania sugerują również, że duże znaczenie przy wadach stóp mają uwarunkowania genetyczne oraz nieodpowiedni rodzaj obuwia noszonego przez dziecko. Inne doniesienia podają, że stopy płaskie często korelują ze innymi zmianami biomechanicznymi osi kończyn dolnych takimi jak zwiększona rotacja wewnętrzna oraz koślawe ustawienie stawów kolanowych towarzyszą biomechaniczne zmiany osi kończyn dolnych polegające na ich zwiększonej rotacji wewnętrznej, a także koślawym ustawieniu stawów kolanowych.
Metody diagnostyki stóp znajdujące zastosowanie w diagnostyce płaskostopia
W ocenie prawidłowej budowy i funkcji stopy zastosowanie znajduje badanie ortopodologiczne składające się z: badania podmiotowego, przedmiotowego oraz badania dodatkowego zawierającego testy funkcjonalne. Badanie przeprowadzane jest w warunkach statycznych jak i dynamicznych, a wyniki umożliwiają uzyskanie informacji o funkcjonalnym stanie stopy w połączeniu z innymi elementami układu ruchu. Prawidłowo przebiegające badanie uwzględnia następujące po sobie czynności – wywiad, ocenę stanu skóry, pomiary stopy i ocenę ortopedyczną jej struktur, badanie i analizę wyników przy użyciu urządzeń oraz ocenę stopnia zużycia obuwia pacjenta. Coraz częściej w fizjoterapii znajdują zastosowanie nowoczesne przyrządy pozwalające na obiektywną ocenę uzyskanych wyników z badania pacjenta. Należą do nich: podoskop, plantokonturograf oraz mata tensometryczna.
Podoskop jest to najprostsze urządzenie do oceny płaskostopia – zbudowany jest z podświetlanej płyty z lustrem, dzięki której jesteśmy w stanie określić kształt stopy podczas obciążenia, jak również ocenić stan wysklepienia stopy podczas wykonywania konkretnych czynności np. w staniu na palcach, czy staniu na jednej nodze. Doskonalszą wersja podoskopu jest skaner 2D który wykona zdjęcie stopy od strony podeszwowej oraz dzięki specjalnemu programowi jest w stanie wyliczyć wskaźniki antropometryczne, które pozwolą na zdiagnozowanie płaskostopia.
Kolejnym urządzeniem użytecznym w diagnostyce płaskostopia jest plantoknturograf. Dzięki odbitce stóp wykonanej w staniu lub podczas chodu uzyskuje się obraz rozmieszczenia największego nacisku, dzięki któremu można określić kształt stopy i ocenić stan wysklepienia.
Jednakże doniesienia sugerują, aby stopę oraz jej wady oceniać nie tylko w formie statycznej przy użyciu podoskopu czy plantokonturografu, ale przede wszystkim badać w funkcji którą spełnia, czyli podczas chodu. Dlatego też badania sugerują przeprowadzanie diagnostyki przy użyciu specjalnych urządzeń umożliwiających ocenę zarówno statyczną, jak i dynamiczną, czyli przy użyciu podobarografu, inaczej nazywanego matą tensometryczną. Urządzenie to umożliwia rejestr w czasie rzeczywistym obciążenia stóp podczas stania i chodzenia, a wbudowane w podłoże czujniki pozwalają w najbardziej obiektywny sposób określić dokładne miejsca nacisku stóp na podłoże co jest pomocne w diagnostyce płaskostopia. Fakt ten pozwala uznać podobarograf jako urządzenie istotnie pomocne w monitorowaniu prawidłowego rozwoju stopy.
Dodatkowo na rynku istnieje wiele urządzeń umożliwiających ocenę obciążenia stóp w bucie przy użyciu czujników umieszczanych w butach najczęściej na specjalnie skonstruowanych wkładkach. Urządzenia te zarówno jak i maty podobarograficzne charakteryzują się wysoką czułością i obiektywnością.
Dlatego też po prawidłowo przeprowadzonej diagnostyce ortopodologiczno – fizjoterapeutycznej diagnosta jest w stanie stwierdzić, czy u pacjenta mamy do czynienia z płaskostopiem i co tę wadę spowodowało. Z racji na fakt, że stopa jest jednym z pierwszych ogniw w łańcuchu kinematycznym kończyny dolnej i doskonałym receptorem odbierającym zmiany dotyczące jakości podłoża, a zaburzenia w jej ukształtowaniu i funkcji mogą przy pomocy mechanizmów kompensacyjnych przenosić się na wyższe elementy narządu ruchu należy dbać o dobrą wydolność stóp i zapobiegać ich deformacjom. Wykrycie wczesnych zmiany umożliwia prawidłowo przeprowadzona diagnostyka stóp, po której następuje decyzja co do dalszego planu usprawniania, czyli rehabilitacji i/lub odpowiednio dobranej wkładce korekcyjnej.
